Obwarzanek po żydowsku

Prze­cięt­nemu obser­wa­to­rowi może wydawać się, że kultura żydowska niewiele wniosła do kultury euro­pe­js­kiej. Jednak nie należy zapo­minać, że chrześci­jaństwo wyrosło z judaizmu, a przedsta­wi­ciele tych religii żyli obok siebie setki lat. Razem z pochod­zącą z Drezna Amią post­a­nowi­liśmy zast­a­nowić się nad tym tematem w sposób niestan­dardowy, poprzez czynne uczest­nictwo w Festi­walu Kultury Żydowskiej w Krakowie. Podczas którego rozma­wia­liśmy z orga­niza­torami oraz mieszkań­cami Krakowa.

Wszyscy wiedzą, że mieszkańcy Blis­kiego Wschodu lubią biesia­dować. Z tego powodu, również Żydzi stwor­zyli niepow­tarz­alną tradycję kulinarną, która razem z diasporą prze­ni­knęła do innych części świata. Jednym z najbard­ziej znanych przy­kładów jest chałka, bardzo popu­larna w polskich piekar­niach. Jednak niewiele osób zdaje sobie sprawę, iż bard­ziej rozpoz­na­walny krakowski ​„obwarzanek” czy berliński ​„bajgel” również pochodzi z tego kręgu kultur­o­wego. Podobnym przy­kładem jest popu­larny na całym świecie donut, który pows­zechnie kojarzy się z amery­kańs­kimi filmami poli­cy­jnymi, jednak jak często powtarza się na Kazi­mierzu ​„te pączki pochodzą właśnie stąd”. Podobnie jest z wiedeńskim strudlem, potrawa ta także pochodzi z kultury żydowskiej, mimo tego, że mało kto zdaje sobie z tego sprawę.

Dzied­zictwo archi­tek­to­niczne krakow­skiego Kazi­mierza

Pozostając przy krakow­skim ​„obwarzanku” warto zaznaczyć, że na samym krakow­skim Kazi­mierzu wiele obiektów użytecz­ności publicznej, takich jak muzeum etno­gra­ficzne czy klinika przy ulicy Skawińs­kiej mają swój żydowski rodowód. Dzisie­jsze muzeum etno­gra­ficzne służyło dawnemu miastu Kazi­mierz jako ratusz, następnie po wchło­nięciu przez Kraków zostało zami­en­ione na szkołę prze­mysłowo- hand­lowa, a później prze­jęte przez gminę żydowską w celu uloko­wania szkoły pows­zechnej. Szpital nato­miast już w połowie XIX wieku został wybu­do­wany z inic­ja­tywy żydowskiego lekarza prof. Józefa Oettin­gera. Obecnie w tym budynku mieści się oddział Kliniczny Kliniki Alergii i Immu­no­logii Szpi­tala Uniwer­syteckiego w Krakowie.

Ale to nie wszystko, prze­cież każda kamie­nica na Kazi­mierzu ma swoją żydowską historię!

Poseł z Krakowa

Na przełomie XIX i XX wieku w jednej z podob­nych poblis­kich kamienic przy ulicy Bogus­ław­skiego 5 mieszkał dr Ozajasz Thon. Był to rabin Synagogi Postę­powej w Krakowie, a zarazem poseł do parla­mentu II Rzec­zy­pos­po­litej. Przy­c­zynił się on do uznania Żydów jako mnie­js­zości naro­dowej, a nie tylko wyzna­niowej. Był jednym z współ­au­torów zbioru arty­kułów ​„Pomiędzy Syjonem a Polską”, w którym zostało ukazane dzied­zictwo kulturowe Żydów polskich na przestrzeni wieków.

To dzieło liter­ackie to kolejny dowód na asym­i­lację tych dwóch odręb­nych kultur.

Kultura wyznania mojżes­zo­wego w dzisie­js­zych czasach.

Jednak kultura żydowska to nie tylko pozostałości archi­tek­tury, dzieła lite­ra­tury czy nawią­zania kulinarne. To także wiele niezwy­kłych kawiarni, restau­racji, muzeów, placów. To one nie pozwa­lają zapom­nieć języka jidysz, tak ważnego dla tute­jszej kultury żydowskiej, a stwor­zo­nego właśnie w diasporze euro­pe­js­kiej.

Kultura ta przeżywa obecnie swój renesans. W dużej mierze dzięki zauważeniu jej także przez wielu reży­serów. W wielu takich filmach przysło­wiowy ​„żyd-skąpiec” zaczyna nabierać innego znac­zenia. Staje się równym obywa­telem, który tak jak inni często przeżywa lepsze i gorsze chwile. Filmem ukazu­jącym ten wątek jest ​„1945” (reżyser Ferenc Török). W tym dziele kine­ma­to­grafii mieszkańcy obawiają się chęci odzys­kania przez Żydów majątku należącego do ich dawnych przodków, co prowadzi do ujaw­ni­enia skry­wanych przez lata wyrzutów sumi­enia.

Żyd z tatuażem

Na zakońc­zenie warto ukazać także wymianę kulturową w prze­ciwną stronę. Wielu Żydów mieszka­ją­cych w Polsce, także tych należą­cych do Jewish Commu­nity Centre (JCC), świę­tuje Boże Narod­zenie: przy­st­raja choinkę i spożywa wigi­lijną kolację. Trak­tują to jako bardzo rodzinną i miłą tradycję.

Warto także w tym miejscu przedstawić aspekt tatuaży, jako prze­ni­kania kultury euro­pe­js­kiej do żydowskiej. Temat ten jest dość kontro­wer­syjny ponieważ orto­dok­syjni wyznawcy judaizmu uznają taki zabieg jako zbeszc­zeszc­zanie ciała stwor­zo­nego przez Jahwe, nato­miast inni żydzi prak­ty­kują ten zwyczaj uspra­wi­ed­li­wiając się brakiem zakazu w Torze.

To przy­kład różnicy pomiędzy orto­dok­sy­jnymi wyznaw­cami a libe­ral­nymi.

Na koniec warto zaznaczyć, że Europa przez stulecia była wielo­re­li­gijną (mimo licz­nych pertur­bacji). W końcu nauc­zy­liśmy się dbać o naszą tradycję i dzied­zictwo. Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie oraz w innych miastach Polski bardzo dobrze wpisuje się w ten trend. To napawa nadzieją na prze­ka­zy­wanie następnym poko­leniom dzied­zictwa wielo­n­a­ro­dowej Rzecz­pos­po­litej.